Meðganga og fæðing er eitt mesta breytingatímabil í lífi fjölskyldu og hefur áhrif á andlega, líkamlega og félagslega heilsu hennar. Efla þarf þekkingu og styrkja færni foreldra í nýjum aðstæðum með tilliti til þroska og samskipta við ungbarn. Fyrri reynsla þeirra getur haft áhrif á tengslamyndun.

 

Áhættuþættir fyrir vanlíðan eftir fæðingu eru m.a. aldur, menntun, sjálfsmynd, erfið lífsreynsla, erfiðleikar í umönnun/parsambandi, neysla vímuefna vanlíðan á meðgöngu og fyrri geðsaga.

 

Heilbrigðismat er framkvæmt í fyrstu vitjun. Spurt er út í sögu móður tengda meðgöngu, fæðingu og tímann eftir fæðingu. Fjölskyldutré (tveggja kynslóða) og tengslakort er teiknað eftir þörfum. 

Heilbrigðismat

Stutt mats- og meðferðarsamtal í fyrstu heimavitjun.

• Meðganga og fæðing, heilsufarsleg/félagsleg/tilfinningaleg líðan? Hvernig leið móður á meðgöngu og í fæðingu? Hvernig varð henni við þegar hún sá barnið í fyrsta sinn? Hvernig líður móður núna (svefn, þreyta, næring)? Hvernig gengur að næra barnið (að setja á brjóst, fyrri reynsla við brjóstagjöf o.fl.)?

• Hvað kemur móður mest á óvart varðandi umönnun og þarfir ungbarnsins (til að ná fram skilning foreldra á þroska og setja í orð væntingar til ungbarnsins)?

• Ef eldri börn, hvernig gekk fyrstu vikurnar þegar þau voru lítil (til að fá fram fyrri og núverandi getu foreldra til að takast á við nýjar aðstæður)? 

• Hvernig er heilsufar annarra fjölskyldumeðlima? Er heilbrigðisvandi sem þarf að taka tillit til?

• Er einhver annar álagsþáttur/áhyggjur hjá foreldrum núna (til að fá fram hvort fjölskyldan er að takast á við aðra álagsþætti, s.s. nýlegar breytingar, ástvina- eða atvinnumissi)? Hvert leita foreldrar eftir stuðningi? Metið þörf fyrir aðstoð. 

Skoðun ungbarns

Um leið og líkamsmat er framkvæmt á barni og þroski metinn er útskýrt hvað er verið að skoða og hvers vegna. Þegar móðir/faðir afklæðir barnið eru tengsl skoðuð og speglun gefin á samskiptin og þroska barnsins.

• Ástrík umönnun veitir barni öryggi og hlýju og hefur áhrif á tengslamyndun. Fullkomið samspil milli umönnunaraðila og barns felur í sér að hinn fullorðni er læs á tjáningu barnsins og bregst við á viðeigandi hátt. Þetta samspil verður til þess að barnið fær sínum líkamlegu og andlegu þörfum fullnægt.  
• Foreldrar sem mynda heilbrigð og sterk tilfinningatengsl við barn sitt strax frá fæðingu geta betur veitt því þá félagslegu örvun og öryggiskennd sem það þarf á að halda. Barn sem býr við örugg tengsl í frumbernsku getur betur myndað traust tilfinningatengsl í gegnum lífið. 
• Fyrstu tvö til þrjú ár barnsins er heilinn í hröðustum vexti og mestri mótun, því er mikilvægt að leggja góðan grunn á þessum árum. 
• Mikilvægt er að leita leiða til að efla innri styrkleika foreldra sem glíma við vanlíðan, sjúkdóma eða einhvers konar erfiðleika sem geta haft áhrif á tengsl þeirra við barnið og þroskaferil þess. Rannsóknir hafa sýnt að inngrip fagfólks getur skipt sköpum á fyrstu æviárum barns þegar taugakerfi þess er í hröðum vexti og mikilli mótun. Ef ekkert er aðhafst geta áhrifin valdið ýmsum vanda síðar á ævinni, s.s. hegðunarvandamálum og geðröskunum.  

Að lesa í tjáningu barns

• Ungbörn hafa strax í upphafi sitt eigið merkjamál og tjáningarform sem gefa vísbendingar um þarfir þeirra og líðan. Mikilvægt er að foreldrar fylgist vel með barninu og læri að þekkja ýmis merki og viðbrögð (mörg ósjálfráð) sem gefa til kynna líðan þess og þarfir, t.d. svengd, þörf fyrir nærveru o.s.frv.
• Tjáning barns um að því líði vel og vilji samskipti eru sem dæmi: jákvæð svipbrigði, hjal, bros, snýr höfði til foreldra, nær og viðheldur augnsambandi, mjúkar hreyfingar handa og fóta, með opna lófa og aðeins bogna fingur, teygir hendurnar til foreldra, lyftir höfði.
• Tjáning barns um að því líði ekki vel og þarf hlé frá samskiptum, næringu eða örvun eru sem dæmi: barnið grætur, er pirrað, lítur undan, sveigir höfuðið aftur, berst um, hóstar, svelgist á, geispar, frussar, sýnir snöggar hreyfingar, grípur í eigin líkama/föt, deyfð yfir augum/andliti. 

 

Svefn- og vökustig ungbarna

 

Nýfædda barnið tapar venjulega þyngd fyrstu dagana. Almennt gildir að því stærra sem barnið er því meira er þyngdartapið og getur verið allt að 7% af fæðingarþyngd. Þyngdartapið stafar af vökvatapi í gegnum lungu og húð, einnig þvagútskilnaði og meconium. Jafnframt þessu er vökvaneysla í lágmarki. Á fyrsta sólarhringnum fer barnið að meðaltali fjórum til fimm sinnum á brjóst og drekkur 7-14 ml (1-2 tsk) í hverri gjöf. Gjöfin getur tekið 20-40 mínútur. Síðan fer barnið að jafnaði 8-12 sinnum á brjóst á sólarhring og í lok fyrstu vikunnar drekkur það um 70-90 ml. í hverri gjöf. 

 

Þyngdarkúrfan nær oftast lágmarki á þriðja eða fjórða degi og flest börn ná fæðingarþyngd á 10.-12. degi. Brjóstagjafamat á fyrstu vikunum. 

 

• Fær barnið brjóstamjólk?
  • Upplýsingar um upphaf brjóstagjafar. Veitið stuðning og fræðslu um brjóstagjöf.
  • Leggið áherslu á jákvæðni. Fræðið foreldra um kosti þess að hafa barnið á brjósti, bæði fyrir móðurina og barnið.

•  Hvernig upplifir móðirin brjóstagjöfina? Eru einhver vandamál til staðar varðandi brjóstagjöf?
  • Fylgist með stöðu og stellingu barns á brjósti og hjálpið móður að öðlast færni í að leggja barnið rétt á brjóst. Mikilvægt er að yfirstíga vandamál sem geta komið upp sem fyrst. 

• Fær barnið ungbarnablöndu?
  • Veitið upplýsingar um tilreiðslu ef vörurnar eru í duft formi, magn sem barn þarf að drekka á sólarhring, almennt hreinlæti og þrif á pelatúttum og pela.
  • Leggið áherslu á líkamlega nálægð við pelagjöf.

• D-vítamín?
  • Mælt með því að gefa barni D-vítamín frá 1-2 vikna aldri. Ráðlagður dagskammtur af D-vítamíni er 10 míkrógrömm (400 IU). Skoða þarf vel magn D-vítamíns per dropa á umbúðum, en styrkleiki D-vítamínsdropa sem fæst hér á landi er breytilegur.