Merki um alvarlegar sýkingar hjá börnum

Merki um alvarlega sýkingu hjá börnum

Þekkingargrunnur með tillögum um meðhöndlun í heilsugæslu

Inngangur:

Mesta nýgengi alvarlegra sýkinga meðal barna sem annars eru hraust er á aldrinum 0–2 ára.

Alltaf þarf að meta lífsmörk í samhengi við sögu, almennt ástand og klíníska stöðu.

Taka verður mark á áhyggjum foreldra (t.d. „svona veik hefur hún aldrei verið áður“) og innsæi læknis og hjúkrunarfræðings („það er eitthvað að“).

Til „öryggisnetsins“ heyrir að heilsugæslan/ábyrgur læknir á að gefa sjúklingnum eða foreldrunum upplýsingar um hvers megi vænta um framvindu sjúkdómsins, hvaða einkennum skal vera vakandi yfir og hvar og hvenær skal leita aftur til heilbrigðisþjónustunnar.

Langvinnir sjúkdómar, meðfæddir líkamsgallar og ónæmisbælandi meðferð auka hættuna á erfiðum sýkingum. Þröskuldurinn fyrir lækni sem sinnir sjúklingnum ætti þá að vera mun lægri en ella ef vísa á sjúklingi á bráðamóttöku barna.

Til að skilgreina og meta alvarleika almennrar líðanar, hita, hraðöndunar og hraðsláttar er notast við grænt, gult og rautt eins og á umferðarljósum.

Mat og meðferð

*Skilyrði fyrir Kawasaki-sjúkdómi: Hiti >38,5°C í minnst 5 daga ásamt minnst af 4 eftirfarandi:

Pólýmorf húðútbrot
Munnsár, jarðaberjalituð tunga eða rjóðar, sprungnar varir
Hvarmabólga beggja vegna sem ekki varir þó lengi
Roði, bólga á höndum og fótum (seinna húðflögnun)
Hálseitlabólga, oft öðrum megin

Vatnsbúskapur og blóðflæði

Til að mæla blóðflæði í útlægum æðum og hugsanlega ofþornun þarf að meta ýmsa þætti: hjartsláttartíðni, endurfyllingu háræða, húðlit, húðvökvaþrýsting, útlæga kólnun, tíðni þvagláta, slímhimnuþurrk. Þeim mun fleiri einkenni, þeim mun meiri líkur á klínískt marktækri ofþornun.

Blóðflæði í útlægum æðum er mælt með endurfyllingartíma háræða (CRT): eðlilegt < 3 sekúndur. CRT ≥ 3 sekúndur bendir til skerts blóðflæðis í útlægum æðum.

Til að mæla CRT skal þrýsta þumalfingri í minnst 5 sekúndur á húð barnsins (best yfir bringubeini en á dökkum börnum yfir naglbeð), sleppið snögglega og mælið þann tíma sem líður áður en blóðið er komið til baka.

Púlsoximetría

Púlsoximetría (POX) er til að meta súrefnismettun (SaO2). Hún er notuð ef barnið er með hækkaða öndunartíðni eða önnur öndunaráhrif. Sérstakan skynjara þarf fyrir börn.

eðlilegt gildi: ≥ 95 prósent
ef POX ≤ 92 prósent: Á sjúkrahús með súrefni á leiðinni

Að mæla og túlka CRP

Helst þarf að hafa liðið sólarhringur (24 klst.) frá því að einkennin hófust áður en CRP er mælt
CRP < 20 mg/l án staðbundinna einkenna bendir til að bakteríur séu ekki orsakavaldurinn
Við sýkingu og CRP > 80 mg/l eru auknar líkur á sýkingu af völdum baktería
Við CRP 20–80 mg/l eru það einkenni og ástand sem ráða eftirfylgd og áframhaldandi meðferð
Við grun um þvagfærasýkingu bendir CRP > 20 mg/l til þess að hún geti verið í efri hluta þvagfæra (nýrna- og nýrnaskjóðubólgur)

Sérstakar sjúkdómsgreiningar

Lungnabólga og berkjungabólga

Lungnabólga og berkjungabólga (venjulega RS-veirusýking hjá ungbörnum) eru algengastar alvarlegra sýkinga meðal barna. Venjuleg einkenni og teikn: Hiti, hósti, hraðöndun og almenn einkenni. Hósti og önnur einkenni frá öndunarvegum eru þó ekki alltaf til staðar í lungnabólgu af völdum baktería.

Ábendingar fyrir tilvísun á bráðamóttöku vegna lungnabólgu og berkjungabólgu:

börn < 6 mánaða
hraðöndun > 50 sinnum/mínútu < 12 mánaða og > 40 sinnum/mínútu > 12 mánaða
stynjandi öndun
mikill inndráttur milli rifbeina og/eða í hóstargróf (jugulum)
cýanósa eða súrefnismettun ≤ 92%

Þvagfærasýkingar með hita

Þvagfærasýking hjá ungbörnum getur valdið hita, uppköstum, sljóleika erfiðleikum við mötun, hjá stærri börnum, kviðverkjum og tíðum þvaglátum með sviða.

Sjúklinga með sýkingu í efri hluta þvagfæra (nýrnaskjóðubólgu), hita > 38,5°C og hækkað CRP (>20–30 mg/l). Hjábörnum með hita af óþekktum orsökum eða þvagfærasýkingu ætti að gera þvagpróf með strimlum. Nota ætti miðbunu eins hjá ungbörnum.

Ef grunur er um þvagfærasýkingu hjá barni yngra en 2 ára eða að barn á hvaða aldri sem er sé með þvagfærasýkingu og hita, þá skal vísa því á bráðamóttöku barna.

Sýking í beinum og liðum

Dæmigerð merki um sýkingu í beinvef eða liðum er staðbundinn sársauki við álag og hreyfingu, bólgnir liðir eða útlimir, hiti og hækkað CRP. Þessum börnum skal vísa á bráðamóttöku barna.

Slæmar húðsýkingar og hiti

Fylgikvilli hlaupabólu getur stundum verið slæm húðsýking eins og heimakoma eða streptókokkasýking í dýpri húðlögum, hugsanlega sýklasótt (sepsis). Bráð veikindi, miklir verkir og hraður púls geta bent til djúplægrar streptókokkasýkingar. Þessum börnum skal vísa á bráðamóttöku barna.

Sýklasótt og/eða heilahimnubólga

Einkenni um sýklasótt/heilahimnubólgu eru hiti, pirringur, slakt blóðflæði í útlægum æðum, gráföl húð, kaldar hendur og kaldir fætur, hraðöndun, hraðsláttur, verkir í hand- og fótleggjum, magaverkir, uppköst og niðurgangur.

Við heilahimnubólgu er barnið ergilegt og pirrað, útbungandi fontanella eða hnakkastífleiki, ljósfælni og pirringur eða skert meðvitund. Þessum börnum skal vísa á bráðamóttöku barna.

Stikilbólga (mastoiditis)

Snemmkomin einkenni um stikilbólgu er miðeyrnabólga með útbungandi eyra, roða bak við eyrun, bólgur og eymsl. Þessum börnum skal vísa á bráðamóttöku barna.

Nefbeinsbólga (ethmoiditis)

Það vekur grun um nefbeinsbólgu ef bólgur eru á miðnesi og roði á augnlokum, einkum efri hlutanum ásamt graftarkenndu nefrennsli og verkjum í andliti.

Kverkilgrenndarbólga (peritonsillitis)

Kverkilgrenndarbólga er húðbeðsbólga (cellulitis) eða graftarkýli við kverkeitla. Snemmkomin merki eru vaxandi hálssærindi öðrum megin, kyngingarörðugleikar, þvoglumælgi, hiti og erfiðleikar við að gapa. Þessum börnum skal vísa á bráðamóttöku barna.