Um staðla og öryggi

Um lög og gildandi staðla

Hvaða kröfur gilda yfir búnað sem framleiddur er fyrir ungbörn á Íslandi? Á íslandi gilda lög frá árinu 1995 um öryggi vöru og opinbera markaðsgæslu 134/1995: Lög um öryggi vöru og opinbera markaðsgæslu | Lög | Alþingi Í lögunum er tekið sérstakt tillit til viðkvæmra neytenda en börn undir 3 ára falla undir það ákvæði. Þetta þýðir að hanna þarf vöruna þannig að skortur barnsins á getu og þroska til að bjarga sér úr hættulegum aðstæðum eða forðast þær er tekið með inn í hönnunina. Dæmi um þetta eru dýnur hannaðar fyrir vöggur og barnarúm. Þær eru öndunarprófaðar, en þess er krafist þar sem barnið er eftirlitslaust í þessum búnaði að næturlagi þegar foreldrar eru sofandi. Þegar barninu tekst að velta sér yfir á magann þá verður dýnan að vera þannig að barnið geti ekki kafnað þegar andlit þess þrýstist niður í hana. Börn eru ekki farin að halda höfði almennilega fyrr en um og yfir 6 mánaða aldur og geta því ekki sett það til hliðar í fyrstu. Höfuðið er einnig hlutfallslega þungt og því er hættan á köfnun veruleg fyrstu 6 mánuðina hjá hluta barna og hjá sumum jafnvel fram að 12 mánaða aldri. Framleiðendur verða að framfylgja lögunum í einu og öllu. Auðveldast er fyrir þá að framfylgja stöðlum sem gilda yfir tiltekna vöru. Í Evrópu eru sérstakir staðlar eða EN staðlar og í raun má einungis selja vöru sem uppfyllir þá staðla. Fyrirtæki framfylgja því stöðlum í langflestum tilfellum og láta eining óháða rannsóknarstofu prófa vöruna til að vera fullvissir um að hún standist lög og tiltekin staðal.

Hvernig geta foreldrar vitað hvort varan standast lögin og gildandi staðal? Mun strangari lög og staðlar gilda um öryggisbúnað barna og geta foreldar séð á merkingum á öryggisbúnaðinum hvort hann uppfyllir kröfur um öryggi eða ekki. Þegar kemur að almennri barnavöru þessum hefðbundna búnaði sem notaður er við umönnun barna eru ekki merkingar á vörunni. Mikilvægt er að benda foreldrum á að þeir geta fundið þessar upplýsingar á heimasíðu framleiðanda undir yfirskriftinni „frekari upplýsingar um vöruna“ þar kemur fram hvort varan uppfylli tiltekin EN staðal og merking er EN í framhaldi af því er númer sem eru fjórir eða fimm tölustafir. Í Evrópu er fylgst mjög vel með því hvort auglýst vara á heimasíðu framleiðanda uppfylli lögin og staðalinn þannig að Neytendayfirvöld óska eftir staðfestingu á því að varan standist allar kröfur. Mikil samskipti eru á milli landa innan Evrópu um hættulega vöru eða vöru sem valdið hefur slysi. Neytendaeftirlitið gerir stundum handahófskennda skoðun í flestum löndum í Evrópu. Komi í ljós að varan uppfylli ekki áðurnefnd skilyrði er hún tekin af markaði eða sett á hana sölustopp.

Því miður hefur ekki verið sett nægilegt fé í eftirlit með vöru á markaði hér á landi og því er það mjög algengt að vara framleidd hér á landi uppfyllir ekki lög og staðla. Þess vegna verður að benda foreldrum á að kanna á heimasíðu framleiðandans hvort varan standist staðalinn.

Á heimasíðu Neytendastofu er hægt að fá upplýsingar um sölustopp á íslenskri framleiðslu https://www.neytendastofa.is/um-okkur/frettir-og-tilkynningar/frett/2019/08/02/Lagfaera-tharf-voggur-fra-Blindravinnustofunni/
Það er mikilvægt að átta sig á því að þegar sett er sölustopp á tiltekna vöru þá má ekki nota hana fyrr en búið er að endurhanna hana og gera úrbætur á öllum hættum. Framleiðanda ber að innkalla allar gamlar vörur og gera við þær til að þær standist gildandi staðal.

Heimagerður búnaður

Talsvert er um að foreldar séu að búa til eigin búnað eða nota búnað sem smíðaður var fyrir tugum ára og má þar sérstaklega nefna vöggur og ungbarnarúm. Þessi búnaður uppfyllir ekki kröfur um öryggi barna og ætti ekki að nota hann.

Notaður búnaður

Mikið er af gömlum búnaði í notkun. Mikið af þessum búnaði er í góðu lagi að nota en annar ekki. Allur búnaður sem er orðin 10 til 15 ára gamall er úreltur út frá öryggissjónarmiði þó hann sé heill. Staðlar eru endurskoðaðir reglulega, eða á 5 ára fresti. Oft eru gerðar miklar breytingar er snúa að öryggi barna og því telst gamli búnaðurinn ekki eins öruggur.

Á heimasíðu Neytendastofu er hægt að fá upplýsingar um sölustopp á íslenskri framleiðslu https://www.neytendastofa.is/um-okkur/frettir-og-tilkynningar/frett/2019/08/02/Lagfaera-tharf-voggur-fra-Blindravinnustofunni/ .

Upplýsingaflæði til foreldra - mikilvægi gagnreyndra upplýsinga

Foreldrar fá upplýsingar úr mismunandi áttum, oft úr sínu nánasta tengslaneti, sem byggir á venjum og oft á tíðum úreltum upplýsingum. Foreldrar tilheyra oft ýmsum hópum sem eru að skiptast á upplýsingum sem geta verið varhugaverðar. Á síðasta áratug hefur erlendum foreldrum fjölgað gífurlega hér á landi. Bakgrunnur og hefðir þessara foreldra er mjög misjafn og fara þeir oftar eftir siðum frá heimalandinu frekar en því sem gengur og gerist hér á landi. Mikið af sterkum hefðum tengjast oft umönnun ungbarna og svefnumhverfi þeirra sem oft á tíðum telst ekki uppfylla þær kröfur sem gerðar eru í dag. Huga þarf sérstaklega að þessum hópi en oft getur reynst erfitt að hafa áhrif á hegðun þeirra. Áhrifavaldar hafa mikil árhrif á foreldra í nútíma samfélagi en þeir lifa af því að auglýsa vörur undir duldum formerkjum. Það er ekkert eftirlit með þeim og þekking þeirra afar takmörkuð þegar kemur að öryggi barna. Sem dæmi má nefna að oft er verið að sýna vörur sem heilbrigðisstarfmenn mæla ekki með þar sem að varan uppfyllir ekki gildandi staðla né lög. Röng notkun er sýnd sem getur valdið alvarlegum slysum eða dauða á ungbörnum. Það tíðkast að breyta gömlum búnaði barna. Slíkt getur reynst mjög hættulegt og má rekja dauða nokkurra ungbarna í Evrópu til slíks. Framleiðendur vöru verða að uppfylla strangar kröfur um öryggi vörunnar og þeir verða einnig að láta fylgja með leiðbeiningar um rétta notkun hennar til að tryggja hámarks öryggi og því getur breyting á vörinni gert hana mjög hættulega.