Umbúnaður rúms, hækkun undir höfði og reifun ungbarns

Mikilvægt er að hafa í huga að allur umbúnaður rúms þarf að uppfylla gildandi staðla til að koma í veg fyrir slys. Ef vaggan eða rúmið uppfylla gildandi staðla um öryggi og búið er um rúmið á öruggan hátt og það rétt staðsett, er barnið öruggt.

Ungbarn á ávallt að sofa á bakinu. Barnið á að liggja efst í vöggunni, ekki til fóta og aldrei má troða endanum á sænginni undir dýnuna neðst í vöggunni/ungbarnarúminu.

Dýnur

Í vöggum og ungbarnarúmum og ferðarúmum skal einungs nota viðurkenndar dýnur sem uppfylla staðal EN 16890.

Mikilvægt er að benda á að dýna sem notuð er í vöggu eða ungbarnarúm þarf að vera frá framleiðanda rúmsins/vöggunnar þar sem dýnuna þarf að prófa í viðeigandi vöggu eða ungbarnarúmi til að búnaðurinn teljist öruggur. Aldrei panta dýnu í ungbarnarúm frá dýnuframleiðendum, þær uppfylla ekki kröfur um öryggi.

Dýnur sem hafa verið geymdar í rökum rýmum geta innihaldið myglu sem getur verið lífshættuleg fyrir barnið. Hér á landi eru ekki reglur um hversu mörg börn mega nota ungbarnadýnur. Mikilvægt er að nota skynsemina þegar kemur að þessu og skoða dýnuna vel. Ef hún virkar óhrein er ekki vert að nota hana.

Lak og rúmföt

Hefðbundin lök hafa ekki áhrif á öndunareiginleika dýnunnar. Mikilvægt er að nota lak í réttri stæð sem framleitt er fyrir tiltekna stærð dýnu. Ef notað er of stórt lak er hætta á því að barnið geti flækst í því eða kafnað.

Rúmföt ættu ekki að vera lokuð með tölum né böndum. Saumar þurfa einnig að vera öruggir og ef saumur tekur að rakna skal hann fjarlægður en hætta getur skapast ef hann vefst um fingur eða tær barns.

Algengt er að taubleyjur eða stykki séu sett undir höfuð barna í vöggunni eða ungbarnarúminu til að koma í veg fyrir að lakið óhreinkist þegar barnið gubbar eða slefar. Þetta er ekki öruggt þar sem slys hafa orðið þegar barninu hefur tekist að vöðla stykkinu saman svo hætt sé við köfnun. Hætta er á að barnið geti hengt sig í stykkinu.

Dýnuhlíf

Ef dýnuhlíf er notuð þarf hún að vera öndunarprófuð frá framleiðanda dýnunnar. Ekki er óhætt að nota dýnuhlíf sem ekki hefur verið prófuð fyrir tiltekna dýnu. Þar sem bleyjur eru orðnar rakadrægari en áður er minni þörf á dýnuhlífum.

Pissulök

Pissulök á ekki að nota fyrsta árið en þau eru gerð fyrir börn eldri en eins árs. Þar sem pissulökin eru þakin plasti öðru megin stafar af þeim köfnunarhætta fyrir ungbörn.

Til eru tvær gerðir af pissulökum, einnota pappírslök og hefðbundin taulök. Ef ungbarn veltir sér yfir á magann og lendir með andlitið ofan á pissulaki getur það kafnað.

Koddi eða ekki koddi

Ekki er ráðlagt að nota kodda fyrsta árið vegna hættu á köfnun. Til eru allskonar ungbarnakoddar sem auglýstir eru sem öruggir og er höfðað til foreldra um mikilvægi notkunar þeirra til að koma í veg fyrir flatan hnakka (Skakkt höfuð ungbarna | Heilsuvera).

Talið er að betra sé fyrir barnið að nota ekki kodda til að þroska betur styrk í hálsi og best er fyrir ungbarnið að liggja flatt til að hryggur þess og mjaðmir þroskist eðlilega (Positioning and baby devices impact infant spinal muscle activity - ScienceDirect).

Sæng

Margir foreldrar eru hræddir við að nota ungbarnasængur þar sem þeir eru að lesa það á erlendum síðum að þær séu mjög hættulegar og það megi ekki nota þær fyrir barnið fyrsta árið. Þetta er ekki rétt og það er fullkomlega öruggt að nota ungbarnasæng sem stenst gildandi staðal EN 16779.

Ruglingurinn kemur til af því að í Bandaríkjunum og í Evrópu er ekki löng hefð fyrir notkun á sængum fyrir ungbörn og þegar byrjað var að framleiða þær fyrir um 60 árum síðan voru þær á engan hátt sambærilegar þeim ungbarnasængum sem notaðar hafa verið í tugi ára á Norðurlöndum.

Sængur ungbarna á Norðurlöndunum eru léttar og sýna rannsóknir sem gerðar voru fyrir tæpum 10 árum að þær hafa ekki valdið dauða. Ástæðan fyrir því að heilbrigðisyfirvöld í Bandaríkjunum og Evrópu mæla ekki með sængum er að þeirra sængur hafa verið hættulegar sökum þyngdar og þéttleika og því mæla þeir með værðarpokum fyrsta árið.

Mikilvægt er að fylgja leiðbeiningum framleiðanda við val á ungbarnasæng. Ef sængin er örugg og uppfyllir gildandi staðal þá á að koma fram á umbúðum hennar hitagildi (TOG rating). Sængur eru framleiddar í fjórum hitagildis flokkum og fyrir mismundandi hitastig í herbergjum. Talsverður munur er á hitastigi í svefnherbergjum í Evrópu, allt frá 7°C hita og upp í 27°C og verða foreldrar að velja sæng með rétt hitagildi miðað við hitastigið sem almennt er í herberginu sem barnið sefur í.

Mælt er með að hitastig í svefnumhverfi ungbarna sé á bilinu 18-20°C. Framleiðendur eiga einnig að veita upplýsingar um viðeigandi klæðnað ungbarna undir sænginni miðað við uppgefið hitagildi til að koma í veg fyrir ofhitun.

Mikilvægt er að velja rétta stærð af sæng og eru þær merktar með aldri eða lengd barna. Algengt er að framleiðendur framleiða eina stærð fyrir börn undir eins árs meðan aðrir framleiða tvær stærðir (mjög litla sæng til notkunar fyrstu 6 mánuðina).

Værðarpoki

Værðarpoki er notaður í staðinn fyrir ungbarnasæng. Aldrei má láta barn sofa í værðarpoka og nota einnig ungbarnasæng en það getur valdið ofhitun sem leitt getur til dauða.

Mikilvægt er að fylgja leiðbeiningum framleiðanda við val á réttri stærð værðarpoka. Hættulegt er að nota allt of stóra poka, þeir verða að passa annars er hætta á að hálsmálið sé allt of vítt, barnið renni niður í pokann og komist í andnauð.

Ef værðarpokinn er öruggur og uppfyllir gildandi staðal EN 16781 þá á að koma fram á umbúðum hans hitagildi (TOG rating).

Værðarpokar eru framleiddir í fjórum hitagildis flokkum og ætlaðar til notkunar í misheitum herbergjum. Líkt og með ungbarnasængina þarf að hafa hitastigið í herbergi ungbarna í huga við val á værðarpoka.

Mikilvægt er að kanna reglulega eftir að barnið byrjar að nota værðarpokann að hann sé ekki orðinn of lítill og þrengi að hálsi barnsins. Þetta er prófað með því að stinga fingri niður í hálsmálið og verður fingurinn að komast auðveldlega fyrir þar. Um leið og það er orðið erfitt á að hætta að nota hann og skipta yfir í stærri stærð.

Mikið er af allskonar værðarpokum í umferð, sumir þeirra standast ekki gildandi staðal og því mikilvægt að forðast að nota þá. Má þar nefna værðarpoka með þynningu til að framkalla betri svefn, en þeir eru mjög hættulegir og geta valdið öndunarörðugleikum hjá barninu. Einnig eru til værðarpokar með skálmum og pokar sem eru með vafningu fyrir handleggi, einskonar reifun. Ekkert af þessum stenst gildandi staðal yfir værðarpoka og því ekki öruggt að nota þá.

Framleiðendur eiga að láta upplýsingar fylgja með værðarpokanum með uppgefið hitagildi og hvernig megi klæða barnið til að koma í veg fyrir ofhitun.

Stuðkantur

Stuðkantur er óþarfa búnaður sem þjónar engum tilgangi. Margir kaupa hann til að koma í veg fyrir höfuðhögg hjá barninu en þetta er eitt af mörgum mýtum sem eru í umferð. Bandaríska barnalæknafélagið í samvinnu við heila- og taugasérfæðinga barna hafa lýst því yfir að þó lítið barn slengi höfðinu utan í rimla geti það ekki valdið höfuðáverkum, börnin geti hins vegar fengið mar á húð.

Stuðkanturinn er bannaður í notkun í Bandaríkjunum. Stjórnvöldum fannst auðveldara að banna hann alfarið frekar en að leggja í þá vinnu að skrifa staðla fyrir hann til að tryggja að hann væri öruggur til notkunar fyrir ungbörn. Í Evrópu var farin önnur leið og gerður var staðall fyrir þessa vöru. Ef foreldrar ætla að nota þennan búnað í rúmi er mikilvægt að þeir noti einungis stuðkant sem stenst EN 16780.

Vöggur og ungbarnarúm eru framleidd með rimlum og það er til að vel lofti um andlit barnsins og súrefnisgæðin séu góð þar sem barnið andar mun oftar á mínútu en fullorðinn. Mælingar á súrefnisgildum við andlit barna er lakara ef þykkur og stór stuðkantur er til staðar.

Mikilvægt er að fjarlægja stuðkantinn þegar börn eru farin að velta sér yfir á magann í vöggunni eða farin að reisa sig upp á hnén i ungbarnarúminu. Notið aldrei stuðkant í ungbarnarúmi þegar búið er að lækka botninn en börn nota hann til að auðvelda sér að komast út úr rúminu. Notkunartími stuðkants er 3-4 mánuðir að hámarki.

Hækkun undir höfði ungbarna

Algengt er að foreldrum sé ráðlagt af heilbrigðisstarfsmönnum að hækka undir höfði barna af ýmsum ástæðum. Oftast er það vegna einkenna um vélindabakflæði eða nefstíflu.

Leiðbeiningar frá bandaríska barnalæknafélaginu (AAP) og sérfræðingum í meltingarsjúkdómum barna benda á að það eigi ekki að hækka undir höfði barna undir eins árs aldri þar sem það stangist á við ráðleggingar um öryggi í svefnumhverfi barna.Við það að hækka höfuðendann á vöggunni eða ungbarnarúminu meira en 10° skapast hætta á að haka leggist að bringu og hafi áhrif á öndun ungbarns. Einnig er hætta á köfnun ef barnið rennur niður i fótendann ef hallinn er mikill.

Dýnur eru hannaðar til að liggja þétt upp við rimla/hliðar rúms af öryggisástæðum til að ekki myndist bil á milli vöggu/rúms og dýnu. Við hækkun á höfðalagi getur myndast hættulegt bil upp við rimlana. Ef barnið liggur í þessu bili er hætta á þrýstingi á háls barnsins eða að nef og munnur þess klemmist upp við rimlana.

Mælt er gegn því að setja fleyg eða teppi undir höfðalag á vöggu/ungbarnarúmi af fyrrnefndum ástæðum. Til eru vöggur með innbyggða getu til að hækka undir höfðalagi en ráðið er frá því að nota þær.

Að reifa ungbarn

Að reifa ungbarn er að vefja því inn í stykki framleitt úr mjúku efni sem er markaðsett sem slíkt en foreldrar velja einnig að nota þunn teppi eða annað handhægt til að reifa barnið sitt.Það er ekki nauðsynlegt að reifa barnið og því getur fylgt ákveðin hætta. Það kemur ekki í veg fyrir ótímabæran dauðadaga barna eins og stundum er haldið fram. Ef reifa á barn er mikilvægt að fylgja leiðbeiningum framleiðanda um hvernig það skuli gert rétt til að koma í veg fyrir slys.Aldrei að nota stykki sem búið er að þyngja með þunnum málmbútum eða litlum glerkúlum (því er haldið fram að með því að þyngja stykkið sem liggur ofan á barninu þá muni það sofa betur. Þungi á bringu barns getur haft alvarleg áhrif á öndun barns sem leitt getur til köfnunar). Þessi búnaður er ekki viðurkenndur og vara barnalæknar stranglega gegn notkun hans þar sem hann er hættulegur.Leiðbeiningar barnalækna eru mismunandi um hvort losa eigi reifun þegar barnið sé sofnað og fjarlægja stykkið eða hvort barnið megi sofa reifað.Ef barn er látið sofa reifað þá er það lagt á bakið og hætta skal að reifa barn þegar það getur velt sér yfir á magann. Börn geta farið að velta sér frá 1 mánaða aldri þó það sé lág prósenta barna eða 15%. Almennt er það frá 2 – 3 mánaða aldri en þau geta ekki velt sér til baka fyrr en síðar og því ekki öruggt að reifa þau lengur.Fyrir liggja margar rannsóknir um kosti og galla þess að reifa barnið. Það eru rannsóknir sem sýna að börnin sofi betur en mikilvægt er að huga að of djúpum svefni hjá ungbörnum og erfiðleikum að rumska (sjá nánar hér). Ef reifa á ungbarn ætti aðeins að gera það fyrstu mánuðina eða þangað til að barnið getur velt sér yfir á magann. Rannsóknir sýna einnig að það sé ekki líkamanum eðlilegt að vera heft og það gæti seinkað hreyfiþroska þeirra.Helstu hættur eru að reifað er of fast þannig að bringan nái ekki að lyftast eðlilega sem getur haft áhrif að súrefnismagnið í blóði og leitt til öndunarörðugleika. Það sama gildir ef þrengt er að hálsi barns. Einnig þarf að huga að mjöðmum barna að ekki sé vafið þétt um fætur. Að reifa barnið getur haft áhrif á þroska mjaðmaliða (e. developmental dysplasia of the hip (DDH)).Ef barn er lasið og með hita ætti ekki að reifa það þar sem því gæti orðið of heitt. Gæta þarf vel að því að barninu sé ekki of heitt þar sem þykkt efnis getur haft áhrif á hitagildið ef barnið er hlýlega klætt undir stykkinu.